طرح جامع حمل و نقل و ترافيك شهر تهران

ماده‌واحده:
در چارچوب اسناد فرادستي نظام برنامه‌ريزي شهر تهران (سند چشم‌انداز و طرح جامع) با استناد به اهداف طرح سند چشم‌انداز تهران الحاقي به مصوبه «الزام شوراي اسلامي شهر تهران جهت ارجاع و پيگيري طرح چشم‌انداز و ...» تصويبي در سيصد و دوازدهمين جلسه رسمي ـ علني ـ عادي شوراي اسلامي شهر تهران منعقده به تاريخ 85/1/21 ابلاغي به شماره 160/839/442 به تاريخ 86/2/4 و اصلاحات بعدي آن و همچنين راهبردهاي سند مصوبه «الزامات و شروط تحقق طرح جامع شهر تهران الحاقي» ابلاغي به شماره 160/842/1710 به تاريخ 86/2/9 و همچنين سند طرح جامع شهر تهران و با عنايت به معضل حمل و نقل در كلان‌شهر تهران كه هزينه‌هاي سنگين اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي، ايمني و بهداشتي و زيست‌محيطي و اتلاف زمان را به شهروندان تهراني تحميل مي‌نمايد به‌منظور كاهش اين مشكلات و بهينه‌سازي شبكه حمل و نقل و جابجايي و تمهيد ابزار مناسب جهت تصميم‌گيري مديران به پيوست طرح جامع حمل و نقل و ترافيك شهر تهران كه ممهور به مهر شوراي اسلامي شهر تهران مي‌باشد را جهت رعايت و اجراي آن توسط شهرداري تهران و هم‌چنين جهت ارائه و تصويب از طريق ساير مراجع ذي‌صلاح و به ويژه شوراي عالي هماهنگي ترافيك كشور (()) ابلاغ مي‌نمايد.
شهرداري تهران موظف است با هماهنگي و تعامل با ساير دستگاه‌هاي اجرايي ذيربط در جهت اجراي بهينه طرح مزبور اقدامات لازم را معمول نموده و گزارش آن را هر شش ماه به شوراي اسلامي شهر تهران ارائه نمايد.

طرح جامع حمل و نقل و ترافيك تهران

سرآغاز: ضرورت اجراي طرح جامع
با توجه به اهميت سامانه حمل و نقل شهري و جابجايي در كلان‌شهر تهران و با عنايت به‌ضرورت ايجاد ساز و كار مناسب جهت تصميم‌گيري مديران ملي، منطقه‌اي و شهري، طرح جامع شهري تهران مصوب سال 1385 شوراي محترم اسلامي شهر تهران به‌عنوان سند راهبردي توسعه پايدار و هماهنگ شهري از جايگاه ويژه‌اي در ترسيم و تحقق راهبردهاي محيط زيستي، اجتماعي، اقتصادي و كالبدي كلان‌شهر تهران برخوردار است.
در چشم‌انداز طرح جامع شهري تهران در سال 1385 به‌عنوان شهري با اصالت و هويت ايراني –اسلامي، دانش پايه، هوشمند، سرسبز، شاداب و سرزنده، امن، پايدار و مرفه با عملكردي ملي و جهاني تعريف شده است.
بر اين اساس مأموريت اصلي طرح جامع تهيه و تدوين اسنادي براي هدايت و كنترل توسعه شهر به‌ويژه كنترل تحولات كالبدي و نحوه استفاده از اراضي است كه در بخش استخوان‌بندي كالبدي شهر و شبكه معابر شهري، اين طرح راهبردهايي را در زمينه حمل و نقل و ترافيك به شرح زير پيشنهاد كرده است:
الف) توسعه و ساماندهي سيستم حمل و نقل همگاني و كاهش استفاده از وسايل نقليه شخصي.
‌ب)ساماندهي شبكه بزرگراهي درون‌شهري و برون‌شهري.
‌ج)استفاده از سامانه‌هاي حمل و نقل ريلي با اولويت مترو.
‌د)گسترش حركت پياده و دوچرخه.
هـ) ساماندهي فضاهاي عمومي سوار و پياده شدن مسافر.
د) توسعه ساماندهي كنترل هوشمند ترافيك.
با استناد به اهداف طرح فوق، وجود حمل و نقل و ترافيك به‌منظور طراحي و اولويت‌بندي پروژه‌هاي مربوط به حمل و نقل و ترافيك از اهميت و ضرورت ويژه‌اي برخوردار است.
علاوه بر اين مواد 3 و 30 قانون برنامه چهارم توسعه به‌ويژه قانون توسعه حمل ونقل عمومي و مديريت مصرف سوخت، مصوب در 1386 مجلس شوراي اسلامي نيز بر توسعه حمل و نقل همگاني و افزايش سهم آن از الگوي سفرهاي درون‌شهري تأكيد دارند.

تهران در چشم‌انداز طرح جامع حمل و نقل و ترافيك
تهران در چشم‌انداز طرح جامع حمل و نقل و ترافيك در سال 1404 (سال افق طرح) به‌صورت زير ترسيم شده است:
«در سال افق طرح، تهران داراي سيستم حمل و نقلي است كه كيفيت زندگي و فعاليت ساكنان شهر را مطابق با استانداردهاي بين‌المللي ارتقاء مي‌دهد، اين امر متضمن آن است كه اين سيستم يكپارچه، در دسترس، روان، راحت، ايمن، پاك و در جهت توسعه اقتصاد شهري بوده و با در نظر گرفتن محدوديت منابع نيز قابل اجرا باشد. توجه به كرامت انساني در جابجايي شهروندان از طريق ارائه خدمات كيفي حمل و نقل درجهت ارتقاي كيفيت زندگي شهري، از مباني اصلي چشم‌انداز طرح جامع حمل و نقل و ترافيكي تهران به شمار مي‌آيد».
در افق طرح جامع حمل و نقل و ترافيك تهران، روزانه 18 ميليون سفر سواره شامل 25/5 ميليون جابجايي در شبكه معابر شهري تهران برآورده شده كه بر اساس آن25 درصد سفرها با وسايل نقليه شخصي و 75 درصد با وسايل نقليه عمومي و نيمه عمومي صورت خواهد پذيرفت. كه از اين ميان به ترتيب سهم قطار شهري 30 درصد،اتوبوس 22 درصد و ميني‌بوس 3 درصد و سهم تاكسيراني نيز 20 درصد است.
يكي از عمده‌ترين محورهاي فرآيند برنامه‌ريزي حمل و نقل، به‌كارگيري مدل‌هاي تخصصي عرضه و تقاضا شامل مدل‌هاي ايجاد، توزيع، تفكيك و تخصيص سفر است كه در قالب طرح جامع حمل و نقل و ترافيك اجرا مي‌شوند. اين مدل‌ها به‌منظور پيش‌بيني ميزان سفر در آينده و ارزيابي راهكارهاي مختلف دستيابي به اهداف طرح بر اساس شرايط اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و توسعه شهري و بر مبناي سياست‌هاي پيش‌بيني‌شده، مورد استفاده قرار مي‌گيرد. هر يك از مدل‌هاي فوق قادر خواهند بود بر اساس عملكرد رياضي و با استفاده از متغيرهاي قابل پيش‌بيني برآوردي از وضعيت نتايج آن در زمان و مكان مجازي به دست دهند، به‌صورتيكه با استفاده از مدل ايجاد سفر، حجم سفرهاي توليدشده و جذب شده روزانه به تفكيك هر يك از نواحي ترافيكي در سال افق قابل دسترسي است، ضمن اينكه با استفاده از مدل توزيع سفر، مبادي و مقاصد سفرها مشخص و نوع وسيله مورد استفاده از مدل تفكيك سفر معين شده و درنهايت مدل تخصيص وضعيت ترافيك انواع وسايل نقليه روي شبكه معابر نشان داده خواهد شد.

اهداف طرح جامع حمل و نقل و ترافيك تهران
اهداف كلي طرح جامع حمل و نقل و ترافيك تهران:

الف) فراهم كردن سيستم حمل و نقل يكپارچه و توسعه حمل و نقل عمومي كارا با ارتقاي سطح سرويس آن‌ها.

‌ب)كاهش تقاضاي سفر سواره و افزايش سهم وسايل نقليه عمومي اعم از قطار شهري، اتوبوس‌راني و ساير سيستم‌هاي حمل و نقل عمومي.

‌ج) افزايش سهم سفرهاي غير موتوري مانند پياده‌روي و دوچرخه‌سواري با توجه به سازگاري آن‌ها با محيط زيست.

‌د) ارتقاي ايمني سيستم حمل و نقل شهري و جلب اعتماد و افزايش اطمينان شهروندان به وسايل نقليه عمومي.

هـ) ارتقاي فرهنگ ترافيك از طريق انتقال آموزه‌هاي ترافيكي و جلب مشاركت عمومي شهروندان.

‌و) ايجاد هماهنگي بين كاربري زمين و سيستم حمل و نقل و افزايش مشاركت بخش خصوصي در حمل و نقل درون‌شهري.

‌ز) بهينه‌سازي جريان ترافيك در معابر شهري از طريق اعمال مديريت و ترافيك.

‌ح) بهينه‌سازي مصرف سوخت و كاهش آلودگي‌هاي محيط زيستي وسايل نقليه.

راهكارهاي طرح جامع حمل و نقل و ترافيك
جهت نيل به اهداف فوق، راهكارهاي طرح جامع حمل و نقل و ترافيك تهران در راستاي راهبردهاي طرح جامع شهري تهران به شرح زير است:

الف) مديريت عرضه سفر
اين بخش عمدتاً دربرگيرنده راهكارهايي در زمينه توسعه عرضه حمل و نقل شهري به اين شرح است:

1- توسعه و تكميل سيستم قطار شهري: شامل 12 خط مترو به طول 430 كيلومتر كه 380 كيلومتر آن در داخل محدوده تهران واقع شده و نيز 3 خط مكمل ريلي به طول 30 كيلومتر (مجموعاً 15 خط به طول 460 كيلومتر ) است كه ظرفيت پاسخ‌گويي به 30 درصد سفرهاي درون‌شهري در سال افق را دارد.
به‌ اين‌ ترتيب تعداد و طول خطوط شبكه قطار شهري تهران از 3 خط معمولي فعلي به طول 90 كيلومتر به 8 خط مترو معمولي، 4 خط مترو سريع‌السير و 3 خط مكمل ريلي مجموعاً به طول 460 كيلومتر افزايش پيدا مي‌كند كه بر اين اساس سالانه به‌طور متوسط احداث 22 كيلومتر خطوط جديد ريلي در سال افق مورد نياز است.

2- توسعه و ساماندهي شبكه اتوبوس‌راني: شامل 400 خط اتوبوسراني با 11 هزار دستگاه اتوبوس‌راني با ظرفيت جابجايي 22 درصد سفرهاي درون‌شهري در سال افق، توسعه شبكه خطوط اتوبوس‌راني تندرو تا 150 كيلومتر و احداث 12 پايانه چندمنظوره درون‌شهري است.
به‌اين‌ترتيب تعداد اتوبوس‌هاي ناوگان اتوبوسراني از 6 هزار دستگاه فعلي به 11 هزار دستگاه با عمر كمتر از 10 سال مي‌رسد كه با توجه به فرسودگي ناوگان موجود،در سال‌هاي ابتداي طرح سالانه 1200 دستگاه و در سال‌هاي بعد حداكثر سالانه 1100 دستگاه اتوبوس جهت نوسازي ناوگان تا سال افق موردنياز است.

3-توسعه و ساماندهي شبكه ميني‌بوس‌راني: ناوگان ميني‌بوس‌راني با سهم 3 درصد از سفرهاي درون‌شهري در سال افق، وظيفه دسترسي ساكنان حومه شهر به تهران و برعكس را بر عهده خواهد داشت و به موازات كاهش كمي خطوط 4500 دستگاه باعمر 10 سال تا سال افق طرح موردنياز مي‌باشد.
به‌اين‌ترتيب افزايش تعداد ميني‌بوس‌هاي اين ناوگان از سه هزار دستگاه موجود به 4500 دستگاه با كمتر از 10 سال تا سال افق موردنياز است. در سال‌هاي ابتداي طرح به‌طور متوسط 500 دستگاه ميني‌بوس و در سال‌هاي بعدي طرح حداكثر 450 دستگاه جهت نوسازي ناوگان تا سال افق موردنياز است.

4-استانداردسازي سامانه تاكسيراني: استانداردسازي سامانه تاكسيراني به‌نحوي‌كه ناوگان تاكسيراني متشكل از 100 هزار دستگاه تاكسي‌سواري و 11هزار دستگاه تاكسي ون و وظايف اصلي خود را در قالب سيستم تاكسي ويژه (مبدأ – مقصد ) و خطي (سواري – ون ) به‌عنوان حمل و نقل نيمه عمومي (كمكي حمل و نقل عمومي) به‌درستي و با دقت انجام دهند.
به‌اين‌ترتيب تعداد تاكسي‌هاي ويژه و خطي موجود مجموعاً 11 هزار دستگاه است كه با توجه به عمر مفيد در نظر گرفته‌شده براي تاكسي‌هاي سواري و ون به ميزان 5 سال، نوسازي كليه خودروهاي ناوگان تاكسيراني (كمتر از عمر تعيين شده) تا سال افق موردنياز است.

5-تكميل شبكه بزرگراهي: درصورتي‌كه كليد پروژه‌هاي در درست اجرا و مصوب شبكه بزرگراهي تهران به سرانجام برسند، با احداث 203 كيلومتر بزرگراه (به همراه رمپ و لوپ) جديد، طول بزرگراه‌هاي تهران از 374 كيلومتر به 489 كيلومتر(بدون رمپ و لوپ) افزايش خواهد يافت.
به‌اين‌ترتيب در زمينه تكميل شبكه بزرگراهي تهران هرچند اولويت اول تكميل ساير بزرگراه‌هاي درون‌شهري نيز از اهميت به سزايي برخوردار مي‌باشد، ضمن اينكه بازگشايي و تعريض معابر شرياني درجه يك داخل شهر نيز حائز اهميت است.

6- ساماندهي پايانه‌هاي مسافربري: علاوه بر توسعه كيفي پايانه‌هاي بين‌شهري، شامل توسعه كمي پايانه‌هاي برون‌شهري از طريق احداث 15 پايانه غيرمتمركز در نقاط مختلف شهر تهران است كه مي‌تواند در كنار پايانه‌هاي درون‌شهري مورداستفاده قرار گيرد.

7-احداث پاركينگ‌هاي عمومي: شامل ساماندهي وضعيت پاركينگ‌ها و كاهش پارك حاشيه‌اي از طريق محدوديت مدت زمان پارك در حاشيه شبكه معابر شهري و احداث 413 هزار فضاي پارك در قالب پاركينگ‌هاي عمومي است.

8- به‌كارگيري امكانات و تجهيزات هوشمند: شامل به‌كارگيري پيشرفته‌ترين امكانات و تجهيزات الكترونيكي و كنترل نرم‌افزاري ترافيك با استفاده فن‌آوري‌هاي روز دنيا در جهت اعمال مديريت هوشمند ترافيك است.

ب) مديريت تقاضاي سفر
در طرح جامع حمل و نقل و ترافيك از طريق اعمال مديريت تقاضاي سفر مي‌بايست به كاهش حدود 14 درصد از سفرهاي درون‌شهري تا سال افق طرح دست يافت كه به‌طور متوسط سالانه كاهش حدود يك درصدي تقاضاي سفر مورد انتظاراست. اين بخش عمدتاً دربرگيرنده راهكارهايي در زمينه كاهش و تغيير الگوي سفر درون‌شهري به اين شرح است:

1- اتخاذ تدابيري در ارتباط با كاهش سهم وسايل نقليه شخصي ازجمله سواري‌ها، وانت‌بارها و موتورسيكلت‌ها با همكاري ساير دستگاه‌هاي دست‌اندركار و همچنين كاهش تقاضاي سفر سواره از طريق اجراي اقدامات بازدارنده به‌منظور محدوديت تردد سواري‌هاي شخصي و موتورسيكلت‌ها و اقدامات تشويقي به‌منظور افزايش استفاده از سيستم‌هاي حمل و نقل عمومي و توسعه پياده‌روي و دوچرخه‌سواري.

2-انجام تمهيداتي در رابطه با تغيير الگوي سفرهاي روزانه درون‌شهري از طريق اعمال مديريت تقاضاي سفر، ارتقاي فرهنگ ترافيك، تغيير شيوه زندگي ماشيني و توسعه فرهنگ استفاده از وسايل نقليه عمومي در جابجايي‌هاي روزانه.

3-اجراي ساز و كارهاي لازم در جهت تحقق مديريت واحد با هدف توسعه حمل و نقل عمومي.

4-اعمال مديريت تقاضاي سفر با محوريت محورهاي پنج‌گانه تغيير الگوي سفرهاي اجباري، تغيير الگوي سفرهاي غيراجباري يا حذف سفرهاي غيرضروري، تغيير شيوه‌هاي حمل و نقلي، سياست‌گذاري در چارچوب نظام كاربري‌ها و اعمال راهبردهاي موردي در مقياس ملي.

5- اجراي راهكارهاي مديريت تقاضا با تأكيد بر توسعه فن‌آوري اطلاعات با محوريت تحقق شهر الكترونيك از طريق ترويج سامانه‌هاي الكترونيكي، توسعه خدمات غيرحضوري، گسترش امكانات اطلاع‌رساني، خدمات‌دهي خريد از راه دور، استفاده از سياست‌هاي دوركاري و هفته كاري، به‌كارگيري سيستم آموزش از راه دور و... با همكاري سيستم بانكي كشور و ساير دستگاه‌هاي دست‌اندركار و نيز ايجاد مراكز خدماتي – اداري، منطقه‌اي و محلي و ساير راهكارهاي ممكن.

سرانجام: شرايط تحقق اهداف طرح جامع
به‌منظور تحقق راهكارهاي اجرايي و دست‌يابي به اهداف پيش‌بيني‌شده در طرح جامع حمل و نقل و ترافيك تهران، شرايط زير موردنياز است:

1-تأمين به‌موقع منابع مالي موردنياز پروژه‌ها از منابع دولتي، شهرداري و ساير با توجه به ميزان پيشرفت هر پروژه، فهرست برنامه‌هاي سالانه و وضعيت رشد تورم.

2- همراهي و همكاري ساير دستگاه‌هاي دست‌اندركار در اجراي پروژه‌هاي مرتبط با طرح جامع حمل و نقل و ترافيك تهران.

3- اصلاح قوانين و مقررات موجود در جهت تأمين اختيارات موردنياز به‌منظور اعمال محدوديت تردد براي استفاده سواري‌هاي شخصي و موتورسيكلت‌ها و به موازات افزايش وسايل نقليه عمومي.

4- اصلاح قيمت سوخت وسايل نقليه شخصي.

5- تأمين به‌موقع امكانات و تجهيزات الكترونيكي موردنياز در جهت كنترل نرم‌افزاري و مديريت هوشمند ترافيك.

6- همكاري كليه دستگاه‌هاي دولتي و غيردولتي مستقر در تهران در جهت تغيير الگوي سفرهاي روزانه شهروندان با هدف كاهش تقاضاي سفر.

7- ايجاد نظام پايش و نظارت مستمر در جهت تحقق راهبردهاي طرح.