الزام شهرداري تهران به ايجاد سامانه شناسايي و پايش منابع آلاينده در مناطق 22گانه شهر تهران

مقدمه:
به موازات تحولات جمعيت و توسعه شهرنشيني در جهان، مصرف انواع منابع و انرژي افزايش يافته و هرساله تأمين اين منابع براي جمعيت روبه رشد شهري محدودتر مي‌شود. از سوي ديگر استفاده بي‌رويه از منابع و انرژي، به ويژه انرژي‌هاي حاصل از سوخت‌هاي فسيلي به همراه انتشار طيف گسترده‌اي از آلاينده‌هاي شيميايي و ديگر منابع آلوده‌كننده، كيفيت محيط‌زيست را به مخاطره انداخته است. از اين‌رو ارتقاي كيفيت محيط‌زيست در كانون‌هاي شهري به عنوان يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي جوامع انساني در هزاره سوم در كانون توجه برنامه‌ريزان و سياست‌گذاران قرار گرفته است. از سوي ديگر مصرف بالاي مواد غذايي، انرژي، مواد خام و آب در شهرها و ناتواني بستر طبيعي در تأمين همه اين ملزومات در محدوده شهري، موجب گرديده كه بسياري از شهرها نيازمند انتقال اين مواد و انرژي از مناطق بسيار دوردست باشند و بخش قابل ملاحظه‌اي از اين مواد پس از مصرف به صورت پسماندهاي صنعتي و خانگي، فاضلاب و انواع آلاينده‌ها در محيط‌زيست تخليه شوند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد گرچه شهرها تنها 2 درصد سطح كره زمين را اشغال كرده‌اند، اما نيمي از جمعيت جهان را در خود جاي داده‌اند. هم‌چنين 78 درصد انتشار كربن، 60 درصد مصرف آب شرب و 76 درصد چوب مصروف مقاصد صنعتي، در شهرها به مصرف مي‌رسد. به همين دليل نگراني‌ها در خصوص كاهش كيفيت محيط‌زيست شهرها به عنوان يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي فراروي جامعه جهاني در كانون توجه قرار گرفته است.

كلانشهر تهران نيز از اين قاعده مستثني نبوده است و بروز معضلات محيط‌زيست شهري و كاهش تاب‌آوري تهران به عنوان يكي از مهم‌ترين دل‌نگراني‌هاي مسئولين و شهروندان به شمار مي‌آيد. قطعاً ساماندهي اين امر مستلزم اتخاذ تدابير لازم براي كاهش آثار و پيامدهاي تخريب و آلودگي‌هاي محيط‌زيست شهري است. در اين ميان وجود اطلاعات و داده‌هاي كمي و كيفي مناسب و هم‌چنين سامانه‌هاي پايش كارآمد از ضروري‌ترين پيش‌شرط‌هاي تحقق اين هدف محسوب مي‌شود. در واقع داده‌ها و اطلاعات حاصل از پايش‌هاي مستمر، شالوده مدل‌سازي‌ها پيش‌بيني‌ها، و اطلاع‌رساني و ارتقاء آگاهي‌هاي جامعه و سياست‌گذاران و تصميم‌گيران سطوح مختلف مديريت كلان شهري هستند و وجود سامانه‌هاي پايش منسجم و فراگير، از اهميت بسيار زيادي در مديريت محيط‌زيست شهري برخوردار است.

لذا استقرار سامانه پايش و ارزيابي منابع آلاينده در زمره يكي از مهم‌‎ترين اركان سياست‌گذاري و تصميم‌گيري براي ارتقاي كيفيت محيط‌زيست است. ارائه تصويري شفاف و واقع‌گرايانه از وضعيت منابع آلاينده بر محيط‌زيست شهري، ايجاد هوشمندي سياستي، ايجاد هم‌زباني و وفاق در ارائه گزارشات تحليلي و عملكردي در زمينه محيط‌زيست شهر تهران و امكان مقايسه دستاوردهاي محيط‌زيستي با ساير كلانشهرهاي كشور و حتي كلانشهرهاي ساير كشورها از ضرورت‌هاي ايجاد اين سامانه است. چنين سامانه‌اي ابزاري مهم و متوازن براي ارائه تصويري جامع، شفاف و منطبق با واقعيت از وضعيت محيط‌زيست شهر تهران است كه مي توان بر مبناي آن بخشي از عملكرد محيط‌زيست را مورد ارزيابي و قضاوت قرار داد.

اهداف:

1- كمك به تجزيه و تحليل اطلاعات و تخمين و برآورد ظرفيت‌ها و توانمندي‌ها براي بهبود كيفيت محيط‌زيست

2- زمينه‌سازي و ايجاد بسترهاي لازم براي توسعه و پياده‌سازي سامانه‌ي يكپارچه اطلاعات محيط‌زيستي

3- تسهيل دسترسي آسان و سريع به اطلاعات و شاخص‌هاي مناسب و شفاف محيط‌زيستي در حوزه منابع آلاينده

4- پاسخ به‌هنگام به نياز اطلاعاتي ساختار تصميم‌سازي، تصميم‌گيري در حوزه منابع موجود آلاينده

5- كاهش خطاها و انحرافات و افزايش دقت و ارتقاي بهره‌وري در نظام اجرايي فعاليت‌هاي محيط‌زيست شهري

6- تأمين درآمد پايدار حاصل از عوارض آلايندگي موضوع قانون ماليات بر ارزش افزوده

7- افزايش ميزان اطلاع‌رساني و مطالبه‌گري شهروندان در راستاي ارتقاي كيفيت محيط‌زيست شهري

1- اصل 50 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران

2- بند (4) سند چشم‌انداز جمهوري اسلامي ايران در افق 1404 مبني بر برخورداري از سلامت، رفاه، امنيت غذايي، تأمين اجتماعي، فرصت‌هاي برابر، توزيع مناسب درآمد، نهاد مستحكم خانواده، به دور از فقر، تبعيض و بهره‌مند از محيط‌زيست مطلوب.

3- بند (پ) ماده 22 قانون برنامه پنج‌ ساله هفتم پيشرفت جمهوري اسلامي ايران () (1403 الي 1407)كه در آن سازمان حفاظت محيط‌زيست مجاز است از طريق آزمايشگاه‌هاي معتمد و همكار، بر ميزان آلايندگي و ارزيابي خوداظهاري واحدهاي آلاينده و واسنجي (كاليبراسيون) تجهيزات پايش آلاينده‌هاي منابع زيستي نظارت نمايد.

4- ماده (20) قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست مصوب 1351/3/28 و اصلاحيه 1371/8/24 [1]

5- بند (5) سياست‌هاي كلي محيط‌زيست ابلاغي 1394 مقام معظم رهبري() [2]

6- بندهاي هشتم (8) و دوازدهم (12) و سي ام (30) ماده هفتاد و يكم (71) قانون تشكيلات، وظايف و انتخابات شوراهاي اسلامي كشور و انتخاب شهرداران () و با رعايت مواد بيست و سوم (23) و بيست و پنجم (25) آيين نامه مالي شهرداري ها

7- ماده 8 معيارهاي تعيين سطح آلايندگي واحدهاي توليدي، صنعتي، معدني و خدماتي آلاينده، ماده 27 قانون ماليات بر ارزش افزوده

8- حكم 49 برنامه چهارساله چهارم تحول و پيشرفت شهر تهران بر مبناي تحقق عدالت شهر (1404 - 1401)

ماده يكم (1): تعاريف
واحدهاي توليدي، صنعتي، معدني و خدماتي آلاينده: واحدهايي هستند كه حدود مجاز و استانداردهاي محيط‌زيستي را رعايت نمي‌كنند.
شناسايي منابع آلاينده: به سري اقداماتي گفته مي‌شود كه براي بدست آوردن اطلاعاتي از يك منبع آلاينده (واحدهاي توليدي، صنعتي، معدني و خدماتي) كه آلودگي بالاتر از حد استاندارد ناشي از فعاليت خود را به طريقي وارد محيط اطراف خود مي‌نمايد.
پايش منابع آلاينده: به كليه فرآيندها و فعاليت‌ها از جمله تحت نظر گرفتن، ثبت و اندازه‌گيري آلاينده‌ها طي يك مدت زمان معين، براي مشخص كردن و نظارت بر منبع آلاينده، انجام شود، پايش منابع آلاينده مي‌گويند.
سامانه شناسايي و پايش: به مجموعه نرم‌افزار و سخت‌افزاري كه جهت تأمين و برآورده‌سازي نياز كاربر در يك موضوع خاص طراحي و پياده‌سازي شده باشد سامانه مي‌گويند. سامانه شناسايي و پايش با هدف ايجاد زيرساخت نرم‌افزاري و سخت‌افزاري لازم جهت درج اطلاعات منابع آلاينده شهر تهران و تجزيه و تحليل آن‌ها مي‌باشد.
كميته: منظور از كميته در اين مصوبه كميته سياست‌گذاري و راهبري سامانه مي‌باشد.

ماده دوم (2):
شهرداري تهران (سازمان فناوري اطلاعات و ارتباطات با همكاري اداره‌كل محيط‌زيست و توسعه پايدار شهرداري تهران) مكلف است نسبت به ايجاد سامانه شناسايي و پايش منابع آلاينده به منظور نظارت بر فعاليت واحدهاي توليدي، صنعتي، معدني و خدماتي آلاينده با استفاده از كليه ظرفيت‌هاي خود و هم‌چنين دستگاه‌هاي دولتي، مراكز تحقيقاتي و پژوهشي و نهادهاي عمومي و مدني و با رعايت قوانين و مقررات اقدام نمايد.

تبصره:
اداره‌كل محيط‌زيست و توسعه پايدار شهرداري تهران مكلف است ظرف مدت سه ماه پس از ابلاغ اين مصوبه نسبت به تدوين دستورالعمل اجرايي شناسايي و كنترل منابع آلاينده مرتبط با موضوع مصوبه اقدام و به تصويب كميته سياستگذاري و راهبري برساند و سازمان فناوري اطلاعات و ارتباطات شهرداري تهران مي‌بايستي ظرف مدت چهار (4) ماه پس از ابلاغ دستورالعمل اجرايي، نسبت به اجرايي شدن اين سامانه اقدامات لازم را بعمل آورد.

ماده سوم (3):
كميته سياست‌گذاري و راهبري سامانه:

الف ـ اعضاي كميته:

1- يك نفر از اعضاي شوراي اسلامي شهر تهران، با معرفي رييس كميسيون سلامت، محيط‌زيست و خدمات شهري (ناظر - بدون حق رأي)

2- معاون خدمات شهري و محيط‌زيست شهرداري تهران (رئيس - داراي حق رأي)

3- مديركل محيط‌زيست و توسعه پايدار شهرداري تهران) دبير (داراي حق رأي)

4- مديرعامل سازمان فناوري اطلاعات و ارتباطات شهرداري تهران (عضو - داراي حق رأي)

5- مديرعامل شركت ساماندهي مشاغل و اصناف مزاحم شهر تهران (عضو - داراي حق رأي)

6- رييس دفتر پايش فراگير سازمان حفاظت محيط‌زيست يا يك نفر نماينده تام‌الاختيار (عضو - بدون حق رأي)

7- كارشناس متخصص (هيأت علمي دانشگاه) (عضو داراي حق رأي)

ب ـ وظايف كميته:
وظايف اين كميته به شرح زير است و كميته مجاز است در خصوص نحوه تشكيل و وظايف هم اتخاذ تصميم نمايد.

1- تصويب دستورالعمل اجرايي به منظور شناسايي، پايش، نظارت بر واحدهاي توليدي، صنعتي، معدني و خدماتي آلاينده

2- انتظام‌بخشي و هماهنگي مناطق 22گانه شهرداري تهران، شركت‌ها و سازمان‌هاي تحت پوشش، دستگاه‌هاي دولتي مرتبط، مراكز تحقيقاتي و پژوهشي، نهادهاي عمومي و مدني و در چارچوب قوانين و مقررات

3- نظارت مستمر بر نحوه اجراي مصوبه و دستورالعمل اجرايي آن

4- ارائه پيشنهاد بازنگري در دستورالعمل با توجه به بازخورد اجرايي آن در صورت نياز

5- تأييد گزارش‌ها و اقدامات انجام‌شده جهت ارسال به مبادي ذي‌ربط

ج ـ دبيرخانه كميته و وظايف آن:
دبيرخانه اين كميته در اداره‌كل محيط‌زيست و توسعه پايدار شهرداري تهران مستقر خواهد بود و براساس دستورجلسات كميته مي‌تواند اقدام به دعوت از حوزه‌هاي ذي‌مدخل و متخصصين امر نمايد.
وظايف دبيرخانه اين كميته به شرح ذيل مي‌باشد:

1- دعوت از اعضاي كميته و برگزاري جلسات به صورت منظم (نحوه برگزاري و بازه زمان برگزاري جلسات توسط كميته سياستگذاري و راهبري سامانه تعيين مي‌شود)

2- تدوين صورتجلسه و پيگيري اجراي مصوبات

3- تهيه گزارش‌ها و اقدامات انجام شده مرتبط با مصوبه

4- تهيه گزارش عملكرد 6 ماهه فعاليت‌هاي كميته‌ جهت ارائه به كميسيون سلامت و محيط‌زيست شوراي اسلامي شهر تهران

5- شناسايي و پايش منابع آلاينده مجموعه‌هاي زيرنظر شهرداري تهران و ارائه گزارش دوره‌اي به شوراي اسلامي شهر تهران

ماده چهارم (4):
شهرداري تهران موظف است به منظور اجراي اين مصوبه اعتبارات لازم را در بودجه سنواتي منظور نمايد.

ماده پنجم (5):

نظارت بر حسن اجراي اين مصوبه برعهده شوراي اسلامي شهر تهران (كميسيون سلامت، محيط‌زيست و خدمات شهري) است.

[1]- ماده 20- سازمان مي‌تواند با تصويب شوراي عالي حفاظت محيط‌زيست قسمتي از وظايف و اختيارات خود را نسبت به اجراي مواد 11 و 12 و 13 اين قانون در محدوده شهرها و هريك از مناطق كشور ضمن تعيين حدود برحسب مورد به شهرداري‌هاي مربوط يا هر سازمان دولتي ذيربط محول نمايد، در اين صورت شهرداري‌ها و سازمان‌هاي مذكور مسئول اجراي آن خواهند بود.

[2]- پايش مستمر و كنترل منابع و عوامل آلايندهي هوا، آب، خاك، آلودگي‌هاي صوتي، امواج و اشعه‌هاي مخرب و تغييرات نامساعد اقليم، و الزام به رعايت استانداردها و شاخص‌هاي زيست‌محيطي در قوانين و مقررات، برنامه‌هاي توسعه و آمايش سرزمين