راهبردهاي برنامه عملياتي مديريت بحران و برنامه واكنش اضطراري در مترو و فضاهاي زيرسطحي ()
مقدمه
در اجراي بند 9-2 سند طرح جامع شهر تهران (1386) در رابطه با ارتقاء سيستم مديريت بحران و كيفيت دفاع غيرعامل شهر تهران و همچنين تبصره يكم (1) ذيل ماده نهم (9) و بخشهاي دوازدهم، سيزدهم و چهاردهم (مواد 56، 61، 64، 65، 66، 76 و 79 الي 83 و 88) برنامه پنجساله دوم شهرداري تهران(1393-1397) () به منظور بهبود سيستم ايمني و مديريت بحران، كاربست اصول پدافند غيرعامل و ايمنسازي فضاهاي زيرسطحي شهر تهران در برابر سوانح طبيعي و انسانساخت، شهرداري تهران موظف است راهبردهاي ذيل را در تدوين سند و برنامههاي عملياتي موضوع مصوبه "الزام شهرداري تهران به تدوين برنامه عملياتي مديريت بحران و برنامه واكنش اضطراري در مترو و فضاهاي زير سطحي" ـ ابلاغي به شماره 160/1966/21623 مورخ 93/8/7، ملاك عمل قرار دهد.
الف) راهبردهاي برنامه عملياتي كاهش خطرپذيري شبكه مترو و فضاهاي زيرسطحي (شامل ايستگاهها، تونلها، سكوها، پاركينگها، تجاريها و نظاير آن) در برابر حوادث طبيعي و انسانساخت
ماده يكم (1):
شهرداري تهران موظف است به منظور تدوين سند و برنامه عملياتي كاهش خطرپذيري و مديريت بحران شبكه مترو و فضاهاي زيرسطحي در برابر حوادث طبيعي و انسانساخت، ظرف مدت يك (1) سال از زمان لازمالاجرا شدن اين مصوبه، نسبت به ارزيابي ميزان آسيبپذيري كليه فضاهاي زيرسطحي و خطوط مترو (ايستگاهها، تونلها، سكوها، پاركينگها، تجاريها و نظاير آن) در شبكه حمل و نقل متروي تهران در برابر حوادث طبيعي (سيل، زلزله، زمينلغزش، فرونشست زمين، رانش، طوفان، افزايش دما و گرمازدگي، يخبندان و سرمازدگي، بارشهاي تندري و وقوع تگرگ، نفوذ منابع آب سطحي و زير زميني، ريزش چاه و قنات) و حوادث انسانساخت (حريق و دودگرفتگي، برخورد قطار با قطار، مانع و مسافر، برقگرفتگي و شوك الكتريكي، نقص و يا خرابي تجهيزات و تأسيسات برقي و مخابراتي در تونل، خطوط ريلي، ايستگاه و قطار، انفجار و يا نشت لولههاي سوخترسان و شبكههاي آب و فاضلاب، نشت و پخش گازهاي سمي) و شناسايي نقاط مخاطرهآميز و ناايمن اقدام نموده و بر اساس نتايج به دست آمده از ارزيابي، اقدامات ذيل را مطابق زمانبندي برنامههاي عملياتي (جداول ضميمه – با رعايت تبصره ذيل ماده دهم (10) اين مصوبه) به انجام رساند:
1ـ تدوين سند و برنامه عملياتي كاهش خطرپذيري و مديريت بحران در حوادث طبيعي و انسانساخت موضوع اين مصوبه به تفكيك نوع حادثه و ميزان خطرپذيري آن، با لحاظ اولويتهاي زمانبندي شده و منابع مالي مورد نياز جهت انجام اقدامات كنترلي، پيشگيرانه و مقابلهاي در مواقع بحران.
2ـ ايمنسازي و اصلاح نقاط مخاطرهآميز و ناايمن شناساييشده در زيرساختهاي شبكه خطوط ريلي، ايستگاهها، سكوها، مبادي ورودي و خروجي، دسترسيها و تأسيسات داخلي و خارجي موجود در شبكه مترو و اجراي اقدامات كاهش خطرپذيري
3ـ تهيه لايههاي اطلاعاتي سه بعدي جغرافيايي و بانك اطلاعاتي از كليه شبكهها، خطوط ريلي، ايستگاهها، قطارها، تأسيسات داخلي و مجاور شبكه خطوط (شامل شبكه خطوط برق، آب، فاضلاب، گاز، سوخت و ساير تأسيسات مهم شهري) به همراه پيشينه كامل حوادث (طبيعي و انسانساخت) شبكههاي مترو تهران (شامل نوع، زمان، مكان، علت، ميزان خسارت و اقدامات كنترلي انجام شده بعد از حادثه).
4ـ تدوين استانداردها و ضوابط ايمني، آتشنشاني و مديريت بحران در زير ساختها، تونلها، قطارها، ايستگاهها، تأسيسات الكتريكي و مكانيكي، اضطراري و نظاير آن با همكاري و هماهنگي تمامي سازمانها و نهادهاي تخصصي و پشتيباني ذيربط
5ـ تهيه و بازنگري برنامههاي بازديد دورهاي و تعمير و نگهداري مستمر از كليه تجهيزات و تأسيسات خطوط، ايستگاهها و قطارهاي مترو با توجه به عمر مفيد آنها مطابق با استانداردهاي داخلي و بين المللي معتبر
6ـ تقويت تعامل، همكاري و هماهنگي با سازمانهاي خدماترسان(هلال احمر، اورژانس، شركتهاي برق، آب، گاز، نفت، مخابرات و نهادهاي نظارتي و امنيتي) از طريق استخراج و شناسائي ظرفيتها و كمبودهاي سازماني و تجهيزاتي ساير ارگانهاي مرتبط و تدوين دستورالعمل و تفاهم نامههاي مشترك با شركت بهرهبرداري مترو به منظور پوشش كمبودهاي موجود در اجراي برنامههاي پيشگيرانه، مقابله هماهنگ و برنامه فرماندهي واحد عملياتي در حوادث و مواقع بحران
7ـ ارائه برنامه براي كاهش وابستگي شبكه مترو به تأسيسات ناپايدار شهري به خصوص انجام تمهيدات لازم جهت اطمينان از تأمين برق پايدار براي شبكه مترو (از طريق راهكارهايي مانند سيستمهاي مولد كوچك مقياس (chp) و استفاده از انرژيهاي نو مثل انرژي زمين گرمايي)
8ـ ارائه برنامه عملياتي براي ارتقاء و بهبود سامانه ايمني بهداشت و محيط زيست (hse در مترو.)
9ـ امكانسنجي و شناسايي پتانسيلهاي موجود جهت بهرهبرداري چند منظوره از ايستگاهها، تونلهاي مترو و مجتمعهاي ايستگاهي در مواقع بحرانهاي طبيعي و يا نظامي جهت اسكان اضطراري و پناهگاه
ماده دوم (2):
سازمانها و شركتهاي تابعه شهرداري تهران موظفند در طراحي، اجرا و بهرهبرداري كليه خطوط و ايستگاههاي جديد شبكه مترو و طرحهاي توسعهاي واقع در حريم شبكه مترو موارد ذيل را رعايت نمايند:
الف) رعايت ضوابط ساخت در حريم تأسيسات زيرسطحي، خطوط انتقال نيرو، سوخت، گاز، آب و فاضلاب، حريم گسلها، حريم تونلهاي زيرسطحي، حريم قنوات و كسب تأييديههاي مورد نياز
ب) كسب تأييديه رعايت الزامات كاهش خطرپذيري در برابر سوانح طبيعي و انسانساخت از سازمان پيشگيري و مديريت بحران و سازمان آتشنشاني و خدمات ايمني شهر تهران
ج)كسب تأييديه رعايت الزامات ايمني، بهداشت و محيط زيست (hse) در احداث و بهرهبرداري شبكه مترو از سامانه مديريت (hse) شهرداري تهران
د) انجام مطالعات ژئوفيزيكي و اسكن به منظور شناسايي عوارضي مانند لولهها، كانالها، حفرات و مغارهاي زيرزميني در حريم مسير تونل در مراحل طراحي، اجرا و نظارت بر احداث تونلهاي شهري، انجام تمهيدات ويژه جهت پايدارسازي و ايمنسازي مسير حفاري تونل، تهيه نقشههاي اطلاعاتي زيرسطحي شهر تهران، كنترل و سنجش نشست ناشي از حفر تونل بر روي سازهها و تأسيسات زيرزميني و سازههاي رو زميني مجاور در حريم مسير تونل به كمك ابزارهاي دقيق پايش
ب) راهبردهاي برنامه عملياتي پدافند غيرعامل در شبكه مترو
ماده سوم (3):
شهرداري تهران موظف است به منظور تدوين برنامه عملياتي پدافند غيرعامل در شبكه متروي تهران، با همكاري سازمان پدافند غيرعامل كشور ظرف مدت يك (1) سال از لازمالاجرا شدن اين مصوبه نسبت به ارزيابي ميزان آسيبپذيري كليه خطوط و ايستگاههاي موجود شبكه متروي تهران در برابر تهديدات نظامي و حملات تروريستي(بمبگذاري حملات بيوتكنولوژي، آشوب، گروگانگيري، خرابكاري، تهاجم سايبري) اقدام نموده و بر اساس نتايج ارزيابي انجام شده، اقدامات ذيل را به انجام رساند:
1ـ تهيه و تدوين برنامه عملياتي پدافند غيرعامل و دستورالعملهاي عمومي و تخصصي (پيوست پدافند غيرعامل) با لحاظ اولويت زمانبنديشده جهت اجراي الزامات پدافند غيرعامل در طراحي شبكه خطوط ريلي، ايستگاهها، دسترسيها، مبادي ورودي و خروجي و تأسيسات موجود و جديدالاحداث مترو بر اساس انواع حوادث و سطحبندي تهديدات محتمل.
2ـ اعمال كارآمد ملزومات دفاع غيرعامل بر اساس اولويت جهت به حداقل رساندن امكان تهاجم، به حداكثر رساندن مقابله در صورت وقوع و كاهش احتمال خسارت به شهروندان، خطوط، تأسيسات و تجهيزات موجود و در حال ساخت شبكه.
3ـ شناسايي و بررسي مستمر نقاط ضعف، قوت، تهديدها و فرصتهاي موجود جهت انجام اقدامات لازم براي كاهش جذابيت هدف قرار گرفتن ايستگاهها و خطوط مترو در تهديدات محتمل.
تبصره:
شركت بهرهبرداري مترو و شركت راهآهن شهري تهران و حومه (مترو) موظفند با همكاري و هماهنگي سازمانهاي مرتبط جهت اعمال برنامه پدافند غيرعامل و اجراي دستورالعمل موضوع ماده سوم (3) در كليه مراحل طراحي، اجرا و بهرهبرداري از شبكه، خطوط، ايستگاهها و تأسيسات موجود و جديدالاحداث مترو، اقدامات لازم را به انجام رسانند.
ج) راهبردهاي برنامه عملياتي واكنش اضطراري و تخليه امن در حوادث طبيعي، انسانساز و نقص فني
ماده چهارم (4):
شهرداري تهران موظف است به منظور تدوين برنامه عملياتي واكنش اضطراري و تخليه امن در حوادث طبيعي، انسان ساز و يا نقص فني در ايستگاهها، خطوط و قطارهاي مترو و همچنين ارتقاي تعامل بين سازماني، نسبت به سطحبندي سوانح و بحرانهاي محتمل در شبكه مترو اقدام نموده و بر اساس آن اقدامات ذيل را به انجام رساند:
1ـ بازنگري و تقويت ساختار درونسازماني و برونسازماني شهرداري تهران جهت واكنش اضطراري و سريع در زمان وقوع حوادث طبيعي و انسانساخت
2ـ طراحي و استقرار سامانه فرماندهي و هماهنگي عمليات حادثه در مركز كنترل و فرمان شركت بهرهبرداري مترو تهران و ايجاد شبكه ارتباطي امن بيسيم و باسيم و ايجاد ارتباط لازم با ستاد مديريت بحران شهر تهران و واحدهاي امدادرسان (اورژانس، آتش نشاني، هلال احمر) در مواقع ضروري و سوانح طبيعي
3ـ استقرار سامانه هشدار سريع در ذيل سامانه فرماندهي حادثه و ايجاد و اصلاح سامانههاي ارتباطي مخابراتي زمان حادثه و بحران بين سازمانهاي درگير در حوادث مترو.
4ـ تهيه نقشه تخليه اضطراري، ايجاد نقاط امن در فواصل معين، ايجاد خروجيهاي اضطراري در كليه خطوط و ايستگاههاي مترو و تدوين دستورالعملهاي مربوطه براي دسترسي عمومي كليه مسافرين بر اساس تهديدات و مخاطرات مختلف.
5ـ شناسايي و رفع گلوگاههاي موجود در مسير تخليه اضطراري جمعيت و شناسايي و رفع كاربريهاي ناسازگار اطراف خروجيهاي مترو.
6ـ بروزرساني سامانههاي كنترلي، نظارتي و مخابراتي در كليه شبكهها، خطوط ريلي و ايستگاههاي مترو.
7ـ نيازسنجي، مكانيابي محل نصب و تأمين ماشينآلات و تجهيزات امدادي و مقابلهاي مورد نياز در شرايط اضطراري و تخليه امن مسافرين در تونل، خطوط، ايستگاه، سكو و واگنهاي مترو(شامل خودرو دومنظوره ريلي ـ جادهاي، تجهيزات تهويه دود، دستگاههاي تنفسي ويژه مترو، پرژكتورهاي آتش نشاني، مواد و تجهيزات اطفائي در ايستگاهها و واگنهاي مترو).
8ـ امكانسنجي، مكانيابي و ايجاد فضاهاي لازم براي استقرار اورژانس و نيروهاي امدادي و اختصاص فضاهاي امن و عملياتي براي دسترسيهاي سريع به شبكه مترو جهت تسهيل امدادرساني و خروج اضطراري.
9ـ امكانسنجي، مكانيابي و ايجاد مكان استقرار خودرو امداد آتشنشان ريلي ـ جادهاي در هر خط مطابق استاندارد بينالمللي معتبر.
10ـ امكانسنجي، مكانيابي و احداث ايستگاههاي فرعي داراي تأسيسات مخابراتي و تجهيزات بهداشتي و امدادي اوليه جهت پارك قطار آسيبديده، تخليه و جابجايي مسافرين از يك قطار به قطار ديگر در شرايط بحراني.
11ـ امكانسنجي اتصال شبكه راههاي خروج اضطراري مترو به تونلهاي زيرسطحي و ساختمانهاي مهم.
12ـ تدوين و اجراي دورههاي آموزشي بر اساس استانداردهاي بينالمللي و تجارب جهاني جهت استانداردسازي واكنش سريع براي كليه سطوح عملياتي، مديريتي و تيمهاي مقابله در شرايط اضطراري بر اساس انواع حوادث محتمل با مشاركت كليه سازمانها و نهادهاي مرتبط.
13ـ تدوين دستورالعمل و برنامه براي اطلاعرساني به مسافران و هدايت صحيح عكسالعمل جمعيت تحت تأثير بحران به تفكيك نوع حادثه و سانحه.
14ـ انجام مانور و رزمايش دورهاي نحوه مقابله با شرايط اضطراري با همكاري سازمانهاي مرتبط و با مشاركت شهروندان.
ماده پنجم (5):
شهرداري تهران موظف است جهت دسترسي افراد آسيبپذير به مترو (اعم از كودكان، سالمندان، معلولين و نابينايان) و تأمين ايمني آنها اقدامات ذيل را به انجام رساند:
1ـ تدوين و اجراي دستورالعمل ايمنسازي و مناسبسازي شبكه، ايستگاهها، سكوها، دسترسيها و مبادي ورودي و خروجي مترو جهت تسهيل تردد افراد آسيبپذير
2ـ تدوين و اجراي دستورالعمل آموزش كاركنان مترو در خصوص نحوه كمك به افراد آسيبپذير به ويژه در زمان بحران و تخليه اضطراري.
ماده ششم (6): شهرداري تهران موظف است به منظور جبران خسارت وارده به افراد آسيبديده در حوادث مترو، با بهرهگيري از تجارب جهاني و استفاده از ظرفيت بيمههاي اتكايي، نسبت به ايجاد نظامنامه جامع و يكپارچه براي پوشش كامل خسارات جاني و مالي ناشي از حوادث طبيعي و انسانساخت و ساير تهديدات محتمل در شبكه خطوط ريلي، ايستگاهها و تأسيسات مترو اقدام نمايد.
د) راهبردهاي برنامه عملياتي مديريت يكپارچه بر فضاهاي زيرسطحي
ماده هفتم (7):
شهرداري تهران موظف است به منظور تدوين برنامه عملياتي نحوه بهرهبرداري از فضاهاي زيرسطحي شهر تهران و مديريت يكپارچه بر آنها اقدامات ذيل را ظرف مدت يك (1) سال به انجام رساند:
1ـ ارائه گزارش جامع از نتايج اجراي مصوبه «مجوز شناخت موانع توسعه فضاهاي زيرسطحي در شهر تهران و چگونگي اقدام در خصوص رفع اين موانع» ـ ابلاغي به شماره 160/1513/15361 مورخ 1389/10/28 به شوراي اسلامي شهر تهران و شوراي عالي شهرسازي و معماري حداكثر ظرف سه (3) ماه از تاريخ لازمالاجرا شدن اين مصوبه به منظور اقدام جهت تصويب يا اصلاح ضوابط و قوانين و مقررات مربوط.
2ـ تدوين نقشه جامع و الكترونيكي، همراه لايههاي بانك اطلاعاتي فضاهاي زيرسطحي شهر تهران شامل كليه ابنيه و تأسيسات زيرزميني واقع در محدوده قانوني شهر و حريم آن اعم از شبكههاي حمل و نقل و ارتباطي (زيرگذرهاي سوارهرو و پيادهرو، تونلهاي ترافيكي، شبكه و ايستگاههاي مترو و مجتمعهاي ايستگاهي، پاركينگ، مسيرهاي حركت پياده و عناصر ارتباطي مرتبط با آنها)، فضاهاي خدماتي - رفاهي، فضاهاي اداري - انتظامي، زيرساختها و تأسيسات شهري (پستهاي برق، ايستگاههاي تقويت فشار آب، تصفيهخانههاي فاضلاب، ايستگاههاي كاهش فشار گاز شهري، مراكز مخابراتي، شبكه و تونلهاي تأسيساتي برق، آب و فاضلاب، گاز، مخابرات، سوخت، نفت و نظاير آنها)
3ـ انجام مطالعات امكانسنجي طرح جامع سهبعدي شهر تهران با رويكرد كاهش خطرپذيري
4ـ ارزيابي آسيبپذيري فضاهاي زيرسطحي موجود در برابر حوادث طبيعي و انسانساخت، تهيه سند كاهش خطرپذيري و برنامه عملياتي مديريت بحران با لحاظ اولويتبندي زماندار جهت اجراي اقدامات كنترلي در پيشگيري، كاهش و رفع خطر از كليه فضاهاي زيرسطحي موجود توسط بهرهبرداران
5ـ كسب تأييديه رعايت الزامات كاهش خطرپذيري در برابر حوادث طبيعي و انسانساخت، الزامات پدافند غيرعامل، الزامات ايمني، بهداشت و محيط زيست (hse) و ضوابط رعايت حريم براي كليه فضاهاي زيرسطحي جديدالاحداث
6ـ بازنگري و ارتقاي برنامه عملياتي در شرايط اضطراري و تخليه امن در زيرگذرها و تونلهاي ترافيكي سوارهرو و پيادهرو، فضاهاي زيرسطحي ميادين و چهارراهها و پاركينگهاي زيرزميني جهت مديريت هماهنگ در حوادث و سوانح بر حسب سطح و نوع حادثه و بحران
7ـ تدوين ساز و كارهاي لازم جهت ايجاد دسترسي متقابل كليه سازمانهاي مرتبط و امدادرسان به نقشه جامع و بانك اطلاعاتي فضاهاي زيرسطحي شهر تهران
8ـ تدوين دستورالعمل و ساز و كار جمعآوري و نحوه انتقال و گردش اطلاعات فضاهاي زيرسطحي
9ـ بروزرساني بانكها و لايهها اطلاعاتي فضاهاي زيرسطحي در بازههاي زماني مختلف و تدوين برنامه نظارت دورهاي بر ميزان پيشرفت برنامههاي عملياتي موضوع اين ماده
هـ) ساختار اجراي هماهنگ مصوبه و اعتبارات مورد نياز
ماده هشتم (8):
به منظور ايجاد مديريت يكپارچه و هماهنگ، سياستگذاري، پيگيري مستمر اجراي مفاد مصوبه و نيز بازنگري و پيشنهاد اصلاحيه يا موارد تكميلي مورد نياز در مراحل اجرايي، كميتهاي با عنوان «كميته هماهنگي مديريت بحران و واكنش اضطراري شهر تهران» با همكاري دستگاههاي مرتبط و عضويت اعضاي زير تشكيل ميگردد:
ـ رئيس سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران (رييس كميته)
ـ نماينده تامالاختيار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي
ـ نماينده تامالاختيار سازمان مديريت بحران كشور
ـ نماينده تامالاختيار سازمان پدافند غيرعامل كشور
ـ مديرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران
ـ مديرعامل شركت برق منطقهاي تهران
ـ مديرعامل شركت مخابرات استان تهران
ـ مديرعامل شركت گاز استان تهران
ـ مديرمنطقهاي شركت ملي پخش فرآوردههاي نفتي ايران - منطقه تهران
ـ مديرعامل جمعيت هلال احمر استان تهران ـ رئيس اورژانس تهران
ـ معاون حمل و نقل و ترافيك شهرداري تهران
ـ معاون شهرسازي و معماري شهرداري تهران
ـ معاون خدمات شهري و محيط زيست شهرداري تهران
ـ معاون فني و عمراني شهرداري تهران
ـ معاون برنامهريزي، توسعه شهري و امور شوراي شهرداري تهران
ـ مديرعامل شركت راهآهن شهري تهران و حومه (مترو)
ـ مديرعامل شركت بهرهبرداري مترو تهران و حومه
ـ مديرعامل سازمان آتشنشاني و خدمات ايمني شهر تهران
ـ رئيس مركز مطالعات و برنامهريزي شهرداري تهران
ـ مديرعامل سازمان فناوري اطلاعات و ارتباطات شهرداري تهران
ـ دو نفر نماينده از شوراي اسلامي شهر تهران به پيشنهاد كميسيون عمران و حمل و نقل و كميسيون سلامت، محيط زيست و خدمات شهري و تصويب شوراي اسلامي شهر تهران
تبصره:
دبيرخانه اين كميته در محل سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران بوده و جلسات آن به صورت مستمر هر سه (3) ماه يك بار و همچنين در شرايط اضطراري با دعوت رئيس كميته تشكيل ميشود.
ماده نهم (9):
شهرداري تهران موظف است به منظور اجرايي نمودن اين مصوبه، با همكاري كليه دستگاههاي مرتبط نسبت به تهيه برنامه عملياتي و زمانبندي و اولويتبندي برنامهها اقدام و ضمن برآورد بودجه مورد نياز در هر سال، نسبت به تأمين منابع مالي اعتبارات مورد نياز در اصلاحيه بودجه سال 1395 و بودجه سنواتي اقدام نمايد.
ماده دهم (10):
شهرداري تهران (سازمان پيشگيري و مديريت بحران) موظف است كليه دستورالعملها و برنامههاي عملياتي موضوع اين مصوبه را تدوين و پس از تصويب كميته هماهنگي موضوع ماده هشتم (8) اين مصوبه به تأييد شهردار تهران برساند و گزارش حسن اجراي اين مصوبه را هر شش (6) ماه يك بار به شوراي اسلامي شهر تهران ارائه نمايد.
تبصره:
جداول پيشنهادي شماره 1و 2 ضميمه اين مصوبه (مديريت بحران در مترو و ساير فضاهاي زيرسطحي) پس از تصويب كميته موضوع ماده هشتم (8) و تأمين اعتبارات مورد نياز و تأييد شهردار تهران قابل اجراست.