شيوه‌نامه بازنگري در طرح جامع شهر تهران

مقدمه:
براساس بند 34 ماده 80 قانون تشكيلات، وظايف و انتخابات شوراهاي اسلامي كشور و انتخاب شهرداران مصوب 1375/3/1 و اصلاحات بعدي مبني بر بررسي و تأييد طرح‌هاي هادي و جامع شهرسازي و تفصيلي و حريم و محدوده قانوني شهرها، وظايف ذاتي نهاد راهبري و پايش طرح‌هاي توسعه شهري تهران منطبق بر بند 4-4-8 سند طرح جامع شهر تهران مصوب شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران 1386 مبني بر بازبيني طرح جامع در دوره‌هاي 5ساله و تبصره چهارم مصوبه 160/3072/26001 () مورخ 1401/12/21 شوراي اسلامي شهر تهران با عنوان «تأييد ساختار و تشكيلات نهاد راهبري و پايش طرح‌هاي توسعه شهري تهران» مبني بر ارائه برنامه بازبيني طرح جامع شهر تهران در سال 1402؛ به منظور روزآمد شدن طرح و در جهت انطباق با اسناد بالادستي از جمله "سند ملي شهرسازي و معماري اسلامي - ايراني" مصوب 1403/03/29 شوراي عالي انقلاب فرهنگي (به‌خصوص هدف شماره 3 دستيابي به طرح‌ها و برنامه‌هاي متناسب به اصول شهرسازي و معماري اسلامي - ايراني)، اين شيوه‌نامه براساس حكم شماره هشتاد (80) «برنامه چهارم تحول و پيشرفت شهر تهران بر مبناي تحقق عدالت شهري (1404-1401)» و با هدف بازنگري در طرح راهبردي -ساختاري توسعه و عمران (جامع) شهر تهران، در فرايندي مشاركتي و پس از بررسي در كارگروه‌هاي متعدد، متشكل از خبرگان دانشگاهي، حرفه­‌مندان و مديران شهري (اعم از نمايندگان وزارت راه و شهرسازي، شهرداري تهران و شوراي اسلامي شهر تهران) در 6 ماده و 5 تبصره تدوين شده است.

ماده يكم (1): تعاريف و اختصارات

الف- نهاد تهران: منظور نهاد راهبري و پايش طرح‌هاي توسعه شهري تهران است.

ب- شيوه‌نامه: منظور شيوه‌­نامه بازنگري طرح جامع شهر تهران است.

پ- طرح جامع: منظور طرح راهبردي - ساختاري توسعه و عمران شهر تهران است.

ت- طرح تفصيلي: منظور طرح تفصيلي يكپارچه شهر تهران است.

ث- شوراي عالي نهاد: منظور شوراي عالي نهاد راهبري و پايش طرح‌هاي توسعه شهري تهران است.

ج- شوراي تخصصي نهاد: منظور شوراي تخصصي نهاد راهبري و پايش طرح‌هاي توسعه شهري تهران است.

چ- آيين‌نامه ماده 54: منظور آيين‌نامه "چگونگي اجرا و نظارت بر اجراي طرح‌هاي توسعه و عمران" ذيل ماده 54 آيين‌نامه "نحوه بررسي و تصويب طرح‌هاي توسعه و عمران" () مصوب 1400/05/04 شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران، است.

ح- سند راهنما: منظور سند چارچوب، راهنما و شرح خدمات تهيه طرح‌هاي جامع شهري با نگرش و روش نوين، مصوب 1400/05/04 شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران است.

خ- كارگروه مشورتي: منظور كارگروه مشورتي بازنگري طرح جامع است كه متشكل از حرفه‌مندان، اساتيد دانشگاه‌ها، شهرداري تهران، شوراي اسلامي شهر تهران، وزارت راه و شهرسازي، گروه‌هاي مردم‌نهاد و اصناف، استانداري تهران، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي استان تهران است و توسط نهاد تهران تشكيل مي‌شود. اين كارگروه وظيفه ارائه نظرات در تمامي مراحل بازنگري طرح جامع را پيش از ارائه به شوراي تخصصي نهاد را برعهده دارد.

ماده دوم (2): اهداف بازنگري

1. كل­‌نگري و هماهنگي بين­‌بخشي و ارتقاي تعامل سازمان‌ها و نهادهاي مرتبط با طرح جامع (درون‌سازماني - برون‌سازماني)؛

2. شفافيت و برنامه‌­ريزي معقول با نظر به منافع عمومي در مقابل اجتناب از تصميم‌گيري‌هاي مقطعي، (مبتني بر اهداف كوتاه‌مدت و منافع فردي يا گروهي)؛

3. هدايت و كنترل توسعه شهري مبتني بر طرح جامع (بازگشت به برنامه)؛

4. ارتقاي تحقق‌پذيري طرح جامع و طرح‌هاي توسعه شهري مبتني بر آن؛

5. رفع آسيب‌ها و اصلاح طرح جامع.

6. ارتقاي هماهنگي طرح جامع با سياست‌هاي كلي نظام در حوزه‌هاي مرتبط از جمله سند ملي شهرسازي و معماري اسلامي - ايراني

7. ايجاد زيرساخت‌هاي هوشمند مديريت به‌ منظور يكپارچه‌سازي اطلاعات شهري، به‌روزرساني مستمر داده‌ها، بهبود هماهنگي بين‌بخشي و پشتيباني از تصميم‌گيري‌هاي مبتني بر تحليل داده.

ماده سوم (3): اصول هدايت­‌كننده بازنگري

اصول هدايت‌كننده در بازنگري طرح جامع كه زمينه‌­ساز شفافيت و تحقق توسعه در مقابل گسترش صرف در حوزه فضايي - كالبدي مي‌باشد، به شرح زير است:

1. مسأله‌محوري: توجه به آسيب‌شناسي‌هاي انجام شده و نظام مسائل شهر، براساس رابطه علت و معلولي در راستاي گونه‌شناسي مسائل و تجزيه يا تحليل آن‌ها

2. ظرفيت‌محوري: اتكا بر ظرفيت‌ها و منابع توسعه شهر تهران در نظام‌هاي تعريف شده در سند راهنما و اولويت‌بندي زماني - مكاني مسائل، نيازها و ظرفيت‌ها براساس مشاركت و تعامل واقعي با بازيگران، به منظور شناخت وضع موجود و بازنگري در روندهاي گذشته

3. مشاركت‌پذيري: مشاركت و شراكت همه بازيگران در تهيه و اجراي طرح به منظور تقويت حس تعلق به شهر و به تبع آن، تحقق‌پذيري طرح (براساس بند 1-4-1 سند راهنما)

4. ارزش‌گرايي: توجه به اصول شهرسازي و معماري اسلامي - ايراني كه بخش مهمي از سبك زندگي اسلامي - ايراني شهروندان در مسير حصول آرامش معنوي و تحقق حيات طيبه را شكل مي‌دهد و سبب هويت‌مندي، زيبايي و كارآمدي بافت‌هاي شهري است.

5. ايجاد ارتباط معنادار بين سطوح مختلف برنامه‌اي شهر و جلوگيري از موازي‌كاري: ايجاد ارتباط معنادار و تقسيم كار دقيق في‌مابين برنامه‌ها و طرح‌ها در سطوح مختلف با توجه به تعدد سطوح برنامه‌اي در آيين‌نامه چگونگي براساس تدقيق طرح‌هاي مرتبط با شيوه‌نامه در پيوست شماره (1) (در اين راستا به منظور تعيين تكليف طرح‌هاي موضوعي و موضعي مصوب طرح جامع و طرح تفصيلي و طرح‌هاي مصوب شوراي عالي شهرسازي و معماري، كميسيون ماده پنج و شوراي اسلامي شهر تهران بايد بررسي هم‌پوشاني طرح‌ها و اولويت‌بندي براساس نياز شهروندان و بودجه مديريت شهري انجام گيرد و توسط نهاد تهران بر اساس رديف 4 بند ب - 7 سند طرح جامع به شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران جهت تصويب ارسال گردد).

6. زمينه‌گرايي و كل‌نگري: زمينه‌گرايي، مباحث فرهنگي، اجتماعي و زيست‌بوم و ارتباطات انساني را جايگزين بخشي‌نگري و توجه به مباحث شكلي، سبكي و زيبايي‌شناسي نموده است. تأكيد بر ايجاد ارتباط بين نظام‌هاي مختلف شهري و توجه به شهر و برنامه‌ريزي براي آن به شكل يك كل واحد و از طرف ديگر توجه به گسترش روابط محيط - انسان، تأكيد بر بازيابي مكان، تقويت جايگاه ارزش‌هاي انساني در برنامه‌ريزي شهري، اهميت معناي اجتماعي محيط، استفاده از قابليت‌هاي محيطي براي دستيابي به توسعه پايدار در قالب اين اصل پرداخته مي‌شود.

ماده چهارم (4): مراحل بازنگري
نهاد تهران مكلف است براي بازنگري طرح جامع اقدامات زير را انجام دهد:

مرحله	گام	متولي	راهبري/بررسي و تاييد	زمان
1. پيش‌نيازهاي تهيه سند بازنگري	1. فراتركيب مطالعات آسيب‌شناسي (محتوايي و فرايند تهيه) در خصوص طرح جامع	مشاور	نهاد تهران	2 ماه
	2. بررسي ساختار و رويكردهاي طرح‌هاي جامع و تفصيلي شهرهاي منتخب جهان از جمله سامانه‌هاي اطلاعاتي و مديريتي هوشمند	مشاور	نهاد تهران
	3. نظام مسائل به‌روز شهر تهران و اولويت‌بندي آن	مشاور	نهاد تهران
	4. تهيه سند نحوه مشاركت بازيگران در فرايند بازنگري	مشاور	نهاد تهران/ شوراي تخصصي نهاد
	5. تدوين گزارش از بند هشتم طرح جامع شهر تهران با عنوان شرايط تحقق‌پذيري طرح	نهاد تهران	-
	6. تشكيل كارگروه مشورتي بازنگري طرح جامع	نهاد تهران	-
	7. تنظيم شرح خدمات بازنگري	نهاد تهران	شوراي تخصصي نهاد
	8. انتخاب مشاور و انعقاد قرارداد	نهاد تهران	-
2. تهيه سند بازنگري	8. انجام مطالعات مرحله اول بازنگري: - بررسي وضع موجود شهر تهران و اسناد در سه سطح (نقش ملي و فراملي تهران، شهر منطقه تهران، شهر تهران)، - بررسي و بسط سياست‌هاي كلي مرتبط با شهرسازي و مديريت شهري و سند ملي شهرسازي و معماري اسلامي - ايراني - پيش‌بيني روندها و تصويرسازي آينده‌هاي ممكن شهر تهران - تهيه گزارش تشخيص (تحليل و تبيين مسائل و شناخت ظرفيت‌هاي نظام‌هاي نه‌گانه)	مشاور	نهاد تهران / شوراي تخصصي نهاد	7 ماه
	9. انجام مطالعات مرحله دوم بازنگري: - بازنگري در اسناد برنامه راهبردي شهر تهران (چشم‌انداز، اهداف، راهبردها در سطوح ملي، منطقه‌اي و محلي)	مشاور	نهاد تهران / شوراي تخصصي نهاد
	10. انجام مطالعات مرحله سوم بازنگري: - بازنگري در طرح توسعه فضايي – كالبدي تهران - تدوين ضوابط	مشاور	نهاد تهران / شوراي تخصصي نهاد
	11. انجام مطالعات مرحله چهارم: - بازنگري در نظام‌هاي تقسيم كار، تأمين مالي پايدار، نظارت و كنترل، مشاركت عمومي و پيگيري شكايات در راستاي تحقق طرح - بازنگري در سازوكار شناسايي مغايرت‌هاي اساسي و نحوه بازنگري طرح در ميان‌مدت	مشاور	نهاد تهران / شوراي تخصصي نهاد
3. تصويب	12. بررسي و تأييد نهايي در شوراي عالي نهاد تهران	نهاد تهران	شوراي عالي نهاد تهران
	13. بررسي و تأييد در شوراي اسلامي شهر تهران	نهاد تهران	شوراي اسلامي شهر تهران
	14. بررسي و تصويب در شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران	نهاد تهران	شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران

تبصره يكم (1):
نهاد تهران مي‌بايست فرآيند خريد خدمات مشاور را از طريق فراخوان عمومي و از بين شركت‌هاي داراي صلاحيت گروه شهرسازي با تخصص شهرسازي پايه 1 انجام دهد.

تبصره دوم (2):
نهاد تهران به منظور سرعت بخشيدن به فرايند بررسي، تأييد و تصويب طرح، طرح بازنگري را همزمان و پيش از تأييد در شوراي تخصصي نهاد، به كميته فني شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران و كميسيون‌هاي شوراي اسلامي شهر تهران جهت بررسي و ارائه نظرات ارسال خواهد كرد.

تبصره سوم (3):
شهرداري تهران (مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران، معاونت شهرسازي و معماري و ...) موظف است جمع‌بندي تمامي مطالعات به‌روز خود را در چارچوب نظام‌هاي نه‌گانه‌ي مندرج در پيوست سوم اين مصوبه در قالب پيشنهاد راهبردي با تمركز بر بايدها و نبايدهاي طرح‌هاي جامع و تفصيلي شهر تهران حداكثر طي مدت 15 روز به نهاد تهران ارائه نمايد.

تبصره چهارم (4):
هر گونه بازنگري در طرح تفصيلي مي‌بايست در هر مقطع زماني مطابق با قوانين و مقررات موجود و در چارچوب طرح بازنگري طرح جامع موضوع اين مصوبه برنامه‌ريزي و اجرا شود.

ماده پنجم (5): بازيگران بازنگري

نهاد تهران مكلف است به منظور استفاده از ظرفيت ذي‌نفعان و ذي‌مدخلان تأثيرگذار و تأثيرپذير در قالب پيوست شماره 3 استفاده نمايد.

ماده ششم (6): ايجاد سامانه برخط راهبري و پايش طرح‌هاي توسعه شهري تهران

به‌منظور ارتقاي كيفيت فرآيند بازنگري طرح جامع شهر تهران و تسهيل دسترسي به اطلاعات به‌روز و يكپارچه، نهاد تهران مكلف است ظرف مدت 3 ماه از زمان ابلاغ اين شيوه‌نامه، از طريق سازمان فناوري اطلاعات و ارتباطات شهرداري تهران سامانه‌اي برخط براي راهبري و پايش طرح‌هاي توسعه شهري تهران را طراحي و راه‌اندازي نمايد. اين سامانه بايد شامل قابليت‌هاي زير باشد:

1. يكپارچه‌سازي داده‌ها: گردآوري، پردازش و نمايش اطلاعات مرتبط با برنامه‌ريزي شهري از منابع مختلف، ازجمله مطالعات قبلي، داده‌هاي دستگاه‌هاي اجرايي، اطلاعات جمعيتي، زيرساختي و زيست‌محيطي.

2. به‌روزرساني مستمر: فراهم‌سازي سازوكاري براي دريافت و به‌روزرساني پيوسته اطلاعات، با امكان ثبت تغييرات و تحليل روندهاي شهري.

3. داشبورد مديريتي: ايجاد يك داشبورد تحليلي و تعاملي براي تصميم‌گيران و مديران شهري، به‌منظور پايش شاخص‌هاي كليدي و ارزيابي تأثيرات سياست‌هاي بازنگري‌شده.

4. دسترسي عمومي و نظارت تخصصي: امكان ارائه داده‌هاي عمومي براي شفافيت بيشتر و پيش‌بيني سطح دسترسي‌هاي اختصاصي براي كارشناسان (از جمله مشاور بازنگري طرح جامع) و مديران جهت تحليل‌هاي تخصصي.

تبصره: مسئوليت طراحي، استقرار و بهره‌برداري از اين سامانه برعهده نهاد تهران خواهد بود و تمامي دستگاه‌هاي ذي‌مدخل مكلف به همكاري در تأمين و تبادل داده‌هاي مورد نياز هستند.

پيوست شماره 1: ارتباط تدقيق شده برنامه ها و طرح‌هاي توسعه شهري تهران

پيوست شماره 2: مرحله تهيه سند بازنگري طرح جامع

پيوست شماره (3): نقش بازيگران در مراحل بازنگري

بازيگران	گام	نحوه مشاركت
شهروندان	-	مطابق با سند نحوه مشاركت بازيگران در فرايند بازنگري
گروه‌هاي مردم‌نهاد و اصناف	-	مطابق با سند نحوه مشاركت بازيگران در فرايند بازنگري
	5	حضور نماينده در كارگروه مشورتي
اساتيد دانشگاه‌ها	1	انجام مطالعه فراتركيب مطالعات آسيب‌شناسي (محتوايي و فرايند تهيه) طرح جامع
	2	انجام مطالعه نظام مسائل به‌روز شهر تهران و اولويت‌بندي آن
	3	تهيه سند نحوه مشاركت بازيگران در فرايند بازنگري
	5	حضور نماينده در كارگروه مشورتي
	8.9.10.11	حضور نماينده در شوراي تخصصي نهاد جهت بررسي طرح بازنگري‌شده
حرفه مندان	3	تهيه سند نحوه مشاركت بازيگران در فرايند بازنگري
	5	حضور نماينده در كارگروه مشورتي
	8.9.10.110	انجام مطالعات توسط مشاور
	8.9.10.11	حضور نماينده در شوراي تخصصي نهاد جهت بررسي طرح بازنگري‌شده
شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران	14	تصويب طرح بازنگري‌شده
وزارت كشور	8.9.10.11	حضور نماينده در شوراي تخصصي نهاد جهت بررسي طرح بازنگري‌شده
	5	حضور نماينده در كارگروه مشورتي
	8	در اختيار گذاشتن اطلاعات مرتبط با طرح جامع
شوراي اسلامي شهر تهران	12	حضور نماينده در شوراي عالي نهاد جهت تأييد طرح بازنگري‌شده
	8.9.10.11	حضور نماينده در شوراي تخصصي نهاد جهت بررسي طرح بازنگري‌شده
	13	بررسي و تأييد طرح بازنگري‌شده
وزارت راه و شهرسازي	12	حضور نماينده در شوراي عالي نهاد جهت تأييد طرح بازنگري‌شده
	8.9.10.11	حضور نماينده در شوراي تخصصي نهاد جهت بررسي طرح بازنگري‌شده
	8	در اختيار گذاشتن اطلاعات و مطالعات صورت گرفته در خصوص طرح جامع (از جمله طرح‌هاي موضوعي و موضعي)
شهرداري تهران	12	حضور نماينده در شوراي عالي نهاد جهت تأييد طرح بازنگري‌شده
	8.9.10.11	حضور نماينده در شوراي تخصصي نهاد جهت بررسي طرح بازنگري‌شده
	5	حضور نماينده در كارگروه مشورتي طرح جامع
	8	در اختيار گذاشتن اطلاعات و مطالعات صورت گرفته در خصوص طرح جامع / طرح‌هاي موضوعي و موضعي
سازمان برنامه و بودجه	5	حضور نماينده در كارگروه مشورتي
	8	در اختيار گذاشتن اطلاعات مرتبط با طرح جامع
نهاد تهران	1	راهبري، بررسي و تأييد مطالعه فراتركيب مطالعات آسيب‌شناسي (محتوايي و فرايند تهيه) طرح جامع
	2	راهبري، بررسي و تأييد مطالعه نظام مسائل به‌روز شهر تهران و اولويت‌بندي آن
	3	تهيه سند نحوه مشاركت بازيگران در فرايند بازنگري
	4	تدوين گزارش از بند هشتم طرح جامع شهر تهران با عنوان "شرايط تحقق‌پذيري طرح"
	5	تشكيل كارگروه مشورتي
	6	تنظيم شرح خدمات بازنگري طرح جامع و اخذ تأييد از شوراي تخصصي نهاد
	7	انجام فرايند خريد خدمات مشاور و عقد قرارداد
	8.9.10.11	تشكيل شوراي تخصصي نهاد
	12	تشكيل شوراي عالي نهاد
	13.14	ارسال مطالعات جهت بررسي و تصويب